Từ trung tâm thành phố Bắc Giang, ngược đường quốc lộ 31 khoảng 3 km, chúng ta tới thăm đền Dĩnh Kế ( còn gọi là Nghè Cả ). Nghè nằm ở trái đường, sát với chợ Kế. Đây là một công trình kiến trúc cổ theo kiểu thức dân tộc với kỹ thuật chạm khắc đẹp và tinh xảo, tài nghệ. Đền thờ Cao Sơn, Quý Minh đại vương – hai vị tướng của Hùng Vương phò vua giúp nước. Đền cũng là nơi đặt bia Phượng Nhỡn, Bảo Lộc, trong đó có trạng nguyên Giáp Hải ( còn gọi là trạng Kế ) – một danh nhân lịch sử, một tác giả nổi tiếng được sử sách ghi chép và nhân dân truyền tụng.
– Giáp Hải đỗ Trạng nguyên khoa thi Mậu Tuất ( 1538 ) triều Mạc Đại Chính năm thứ 9. – Giáp Phong ( con trai Giáp Hải ) đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sỹ xuất thân khoa thi Mậu Thìn ( 1568 ) năm Mạc Thuần Phúc năm thứ nhất. – Nguyễn Duy Năng đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sỹ xuất thân khoa thi Giáp Tuất ( 1574 ) năm Mạc Sùng Khang năm thứ bảy.
Hàng năm cứ đến ngày Đinh của tháng trong Xuân ( tháng 2 ) và ngày Đinh của tháng trong Thu ( tháng 8 ), những người trong hội văn, sĩ hội cùng toàn dân đêm lễ vật tạ lễ tại văn chỉ biểu hiện lòng tôn kính ngưỡng vọng các bậc hiền tài khoa bảng của quê hương.
Cạnh đền Dĩnh Kế là chùa Đống Nghiêm ( còn gọi là chùa Kế ). Đây là một công trình kiến trúc cổ – một trung tâm thờ Phật của nhân dân trong xã. Chùa còn giữ được nhiều pho tượng đẹp, nhiều cổ vật và những tài liệu quý có giá trị lịch sử, văn hoá. Chùa có tên ” Nguyên cổ tích danh lam Đống Nghiêm Tư ” dựng năm Cảnh Hưng thứ 2 ( 1759 ). Ngày mùng 4 Tết là hội chùa Dĩnh Kế, đó là sinh hoạt Phật giáo lớn của tăng ni, phật tử, các tín đồ cùng khách địa phương.
Hàng năm vào dịp rằm tháng Ba âm lịch, ngày Đại kỳ phước, đền Dĩnh Kế là nơi trung tâm diễn ra lễ hội của nhân dân các thôn trong xã. Người ta tổ chức rước long ngai, bài vị của Đức thánh Cả về Nghè Cả; tổ chức hành lễ biểu hiện lòng sùng bái của muôn dân trăm họ đối với Đức Thánh, sau đó tổ chức trò vui, biểu diễn văn nghệ. Đặc biệt ở hội Kế còn tổ chức trò chơi cờ người và kéo chữ. Trai gái trong làng được chọn vào làm quân cờ hoặc kéo chữ phải tập trước hàng tháng. Ba ngày trước khi hội mở, họ tập trung nhau lại để tổng duyệt. Người kéo chữ trước đây mặc quần áo đẹp, đầu đội khăn xếp, nón chóp dứa, đi giầy chín long, thắt lưng nhiễu điều, vác cờ ngũ sắc đi theo hiệu trống của ông tổng cờ cho đến khi thành chữ: ” Thiên hạ thái bình – Trình quan đại hội “. Trước đây, vào dịp 20 tháng Bảy, ở Dĩnh Kế còn diễn ra lễ “thượng điền ” của nhân dân toàn xã. Vào ngày này, các giáp mang lễ vật về tế ở đình làng, xã thể hiện lòng sùng bái trời đất, thánh thần đã phù giúp cho mùa màng tốt tươi, dân an vật thịnh.
Không chỉ thờ Phật, ngưỡng vọng các bậc hiền tài khoa bảng, người Dĩnh Kế còn thờ bà ” Chúa chợ ” – bà Nguyễn Thị Chuyên đã có công mở mang chợ Kế thành trung tâm buôn bán sầm uất vào các dịp tuần rằm hàng tháng.
(Theo http://www.bacgiang.gov.vn)